አስመአዲን በሪው ኒመልሐና!!
ሰላም ሰላም አምኒዋ አማነኾ የዛይዲ የዝጋሕ ተገን ዪኹን ኡን ጫያ የዋፍቀኹ ኪላሑ ሖጂ ቀለምዋ ወረቃ አትራእኩት ዛኜኝ ሓጃ ፎኝ ነጋዝ። “ዱክ በሪ” ኢ “ዱክ በሪ” በቅላ ብር ለአይቤ መውጠእዞ በጂሕ አትታበርዋ ኡስጡሌ ኡስጡ ጉሩምቲ ኢሰሐድጊሩም ቆሳ ዚጦራ ቁሩምቲ የጋዙነዛል ሉኻች ሐረት ጃሐቤ የትፎረሩማም ቁርራ ወቅቲ IHMSቤ “ሸንኮርኢን”ቤ ዞጠአ “ቡሱል ቁሉእ” ዪሊ ሒርቃኦትቤ ዚትጌቡ ረእዪያችቤ መትሬገዝቤ ዴነቴ ኦር ኒያው አጥማመትኹሉኹማ ገበእ ኢለኹሌ ጌዘምኹ።
ዱክ በሪ በቅላ ብርቤ መውጠእዞ ኦር ፈንከኩትቤ ዚነሰኣች ዲዲዞቤም ዪ ኢኝኛው ዪዊክሉሜል ዴነትዚኛም አልታ ዛያች ተሰመኡ። ዴነቴ ሒጃጆት ጢት ዪቤ ዪትላያል። ዱክ በሪ ኢኝኛው ዪዊክላል ላኪን መኽና ዚናረቤው በሪ ዪ ዘልኻነቤ “አስመአዲን በሪንተ” ዪሊ ሒሳቦት ሐለኝ።
ዱክ በሪ ዴነትዚኛ መኽነዞዋ አስጠዚኛ መኽነዞው መኽደእ ጊዝማን አይኒበረኝማም ላቂነትዋ ሊሚ አስጠዚኛ መኽና አልናረቤውም። ኢ የቂን ኢንተ ዪ በሪ ዘማናችሌ አስጠዋ ሀረሪነት መትገለጥቲ ኻነማ ነበራ። የቂንቤ 1932 ኢሮፕ ሒልቂቤ ሜገል ጣሊያናች በሪዞው ሱረቤዋ ቪዲዮቤ መቅደሕዋ መትቄረቤ ወርጫሕቲቤ ኢስራጮ ቤሔር አላይ ጌይ ፎኝ ዪጋዝዛሉ ቀርሐዋዝዋ አለጋች ሱረቤ ቪዲዮቤ ሜገል ዪነሶዛል አዱኛሌ አስራጮ ዪም ኢኝኛ ሸክሊ ሀረሪነት አስጣ ኻና። ዪ ዱክ በሪቤ ሀረር ዋ ሀረሪ ኡመትቱው መትላመድቲ ሔረዞ ሱኡት አስሲር አመታችቤ ዛዪድ ሑሉፍ አኛ። ዪም ዚኻነቤው ሰበብ ኢኝኛ ሀረሪያች አስጣዚኛ ዋ ማነትዚኛሌ መትገለጥቲሌ ዪኹንዛል አስጣ ጠብ አልሞኘዚኛ ኢኝኛም ኻንና ዱክ በሪው መትናፈዚኛቤ ዚኻድ አስጣ ዚኛ ዱክ በሪ ኻነማ ቀራ። ላኪን አስጠዚኛ መኽና ዛልባ “አስመአዲን በሪ” የኽኒማም ዱክ በሪ አስጠነትቤ መትቄረቤ “አስመአዲን በሪቤ” መሔገንሌ አላይ ሱኡት አስሲር አመታች ዪነስሌ ዪፈርካል። የኽኒማም ዪው ሞኘሌ ኩልሉዚኛም አስጠዚኛ መኽና ዛልባነት መትካሐል ሐልበና። ዪሌም አስመአዲን በሪ ሚልሌ አስጣዚኛ (logo) መኽና ሐልባው ሰበብዞው ሞቀማ መቤጃ፤ መረማ መሬመጥሌ የሚቻል።
አሐድ ወቅቲቤ ሀረሪ አዳ ቁራስዋ ዘያርነት ኢዳራ “ሀረሪ ሑስኒሌ ሉይ አስጣ መምላሕሌ ” ዳይሐዋዝዞቤ ዚትዊጣጠኡ ሀረሪያቹ መስሳነንቤ “አስመአዲን በሪ”ው ዚመላሑ የኽኒማም ኢሾት ፎኝ ዘልቦአቤ ቀርጠእቤ መቅረዞ ዘይቲረሰእ ኢንተ።
አስመአዲን በሪ ታሪኽ አላይ በሪያችኩትዞ 15ታኝ ቀርኒ ዘማንቤ አሚር ኑር ቢን ሙጃሒድ አይቼኽሎማም ወቅቲዚዩቤ ተቼኸላ። በሪዞ ሸንኮር ኢን ዜዴውኩትዞ ሱጉጥአጥ በሪ ሸክሊ ዚናሬውማ ኢስበልበላት ሐለታችቤ ጣሊያን አኺርቤም ኡስማኒየ ቱርኪያችቤ ተሔጀሰማ አኽኻ ዛላ ሸክሊው ረኸባ። በሪዞ አላይ በሪያችቤ ሉይማ ዘማኒያነት ዪትሪባእዛል በሪንታ። ላኪን አስጠዚኛ ዪኹንኩት ዘትሜለሔው ሸክሊዞ ዘልታቤ ኤሔርዞቤ ዚጦሬው ታሪኽ ሰበብቤ የትሚልሐሐል። ዪ ታሪኽ ሚን ኢንታው ነሔጃ….
አስመአዲን በሪ ኢስበልበላት ሱማች ዛላ ዚኻነሰአ “ጁገል ሑጡር ዚትጎለበቤው ዚበሪያች ቀፈት” ባይቲቤ ዪታወቃል።
-ሀረሪቤ – አስመአዲን በሪ
-ኦሮሞ ሲናንቤ – ኸረ ሶፊ
– አሕመራ ሲናንቤ – ሸዋ በር
– አረቢቤ – ባቡል ነስር
ኢንተዩ ኩሉ ሱምዞም ዞጠአቤዩ ዞጠአቤዩ ሰበባች የንበረዩማም ሀረሪሌ አስጠነትሌ ዪትመለሕኩት ዚመለሕኹቦ ሰበባችሌ የሚቺኩት አስመአዲን በሪ ዋ – ባቡል ነስር ዛዩቦ ሰበባቹ ሐፍ ኑሽ።
“አስመአዲን በሪ” – ማእናዞ ዲኑ አስሴም ዚኻነሰአ ቶየዞቤ ዚናሩ አሊማች፣ቁርኣን ሓፊዛች፣ቁርአን ተፍሲርዋ መትሌመድቤ አዞኩትዞም ሜገልታኝ አፍሪካቤ ቁርአን መጎለብ ዚቴገለቤው ቶያ መኽነዞቤም ዲባያ ዲን መትሌመድዋ ዳእዋሌ ዪ በሪው ዩጩ ናር። ዪቤም አስመአዲን በሪ ዪል ሱሙው ረኸባ።
“ባቡል ነስር ” 1549 ኢሮፐ ሚላዲቤ ኢማም አህመድ ቢን አልጋዚ ፖርቹጋልላችቤ መሞተዚዩ ሰበብቤ ዲል ወምበራ አሚር ዚናሩቦ ዘማንቤ አሚር ኑር አሚርነቱ ኢመይሪኸቡ ገራድ ኢስተዩ ገላውዲዮስበሕ ዛኞ ሐርቢቤ ዘገኞ ነስሪቤ ገላውዲዮስ አንገቱ መቆጨቤ ነስሪዚዩው ሞረሌ “አስመአዲን በሪ”ቤ ሰቀሎ። ዪቤም አረቢቤ ባቡል ነስር ዪል ሱምሙ ረኸባ።
ዪ አስጣዚኘ ሞኘሌ ጊዲር ሰበብ ዪኹንለነሌ ዪፈርካል። ዪው ዚቅ ሞኘሌ አላይ መሐድዋ ሑስኒያች አስጣቹ መረሌ ነጌብቲ፦
– ትግራይ = አክሱም” ዪ መነሖት ትግራይ ዚናሬ ጊብራንኑው ያሪዛል ኢንተ
– ኦሮሚያ= ኦዳ ለፉ” ገዳ ሲስተም ቤቀድ ዪትሒዳደሩቦ ዚናርሩው ያራል
– አሕመራ= ፋሲል፣ላሊበላ ዪም ጊብራንዚዩው ያርለዩኩት ዪትናፈኦሖል
– አፋር = አርታአሌ ዋ ጊሌ – ኺልቀት ዲነትዚዩዋ አዳዚዩው ያርቦሖል
አላያቹም ዪ ኩተቤ ቁራስዋ አዳዚዩው አስጣ አኙ።
ሀረሪያቹም አዞኩትዞ የኽኒማም ዱክ በሪቤ ዪማጅባዛል ኡጋ ዋ ሑጃችዞ ለአይቤ ዚትጌበ ኑቅጣችቤ ዲባያ ጢት ቂያስዞው ዪደብሉ ሐዋጅ ሑጃቹ ነቤጅ፦
፦ አስመአዲን በሪ ዱክ በሪቤ አሐድ ዪትላይባዛል ሐምስቲ በሪያችበሕ ዛልማ ኡምሪዞም 450 አመት ሑሉፍ ዪላዛል መኽነዞ አሐድዞንተ
፦ ኢስበልበላት ዚታሪኽ አስጣች ዚላሐዳ ኢስበልበላት ሀረሪያች ዚታሪኽ አዋችባሕ ዚትቃጠራንተ። ሒያች ማቤይነቤም አሚር ቢን ሙጃሒድ፣ ሀረሪ ኣለማች፣አው አህመድ አሊ ሻሚ፣ዲል ወምበራ፣ኢማም አህመድ፣ ዚምሳሰሉ በሪዞቤ ሐቅ ዛለያቹ ቀጠብቲ ዚጦራ በሪንተ።
፦ ሸክሊዋ አይነዞቤ ሀረሪ ኣርክ ሸክሊ ዪንታ ባይቲ ዪትፈረክባዛል አይና ዚላሐዳ መኽነዞ
፦ አስመአዲን በሪቤ አኽኻ ወቅቲቤ ዛል መጋላ ሀረሪ ታጂርነቱ ያርዛል ካራቫንት ዚላሐዳ መሐድ መሐዲናች ዚመትፊራረክ ሐለቱ ዛሒርቤ ያርዛል ኢንተ።
፦ በሪዞ ጁገል ሙሉ ሑጡርዋ ሀረሪነት ወሬግ ዘማን ቀጠብ ሞኘቤ ሀረር ዚናሬ ጉቡርነት አስጠሌ ኢሽሻንተ።
ዪም ኢኝኛ ሀረሪያችሌ ዱክ በሪ ቁራስነትዞ ዲነትዚኛ መኽነዞው ዘይቲኸዳኧ የኽኒማም አስመአዲን በሪ ላኪን ዚታሪኽ ኢሽሻ ፥ ዚማንነት ሑጅጃነትቤ ኩልሉዞቤም ላቂንተ።
ዪቤም ኩልሉ ሀረሪ ኡመት ዪትካሐልባዛል መኽነዞሌ ሲቃ ሐለኝ። ሸንኮር ኢን ኩቱብዞቤ ዜዴውኩትዞ አስመአዲን በሪ አስጣ ሎጎ መኽና ዛልባነት ዘቤጃ ኢትዮጵያ ሑኩማ ሳውዲቤ ዘቼኸሌው ኢምባሲ አስመአዲን በሪ ሸክሊቤ መኽነዞ አዞኩትዞም ሀረሪ ሑስኒ ሑኩማ ኑግዳ ዪትቄበልቦዛል “እንደራሴ” ኡስጡ ሸክሊዞ ዲባየቤም ሀረሪቤ ዚቼኸለ ሆቴል ዪ አስመአዲን በሪ ሸክሊው ዪላሕዲኩት ሞኘቤ ቼኸሎ። ዪ ያረነዛል በሪዞ ሚን ቄስሲ ኣርክዞቤ (ሸክሊዞቤ) ሀረሪነትዋ ኢስላሚያ ሀረሪነቱ ያርዛል መኽነዞው ዪኪባል።
ዪሌም ሀረሪነት ዪዋርኩት ሙጥጢም አልታዋ ሀረሪ ዚቤቀድ ዋ አኽኻ ታሪኽ፤ቁራስ፤ማነት ዪዲዛል ዘማን ዘትማጃ ሸኸት ዘልገኜው ሑጅጃዚኛ ዚታሌ ሎጎ ዚኛ መኽና ሐልባ።
ዪው ሞሸሌ ላኪን ዘማናችሌ ወቅቲ ዋፈቆትቤ አስጠዚኛ ኻነማ ዛል ዱክ በሪው ዴነትዚኛም አልታ ባይቲማ መኽደእ ዘልኻነቤ አሐድ ቁራስዚኛው አላይ ዪማጅማ ኩልሉዚኛው የትካሕሊዛልቤ አይኩትቤ መሔገን ዪትፈረካል ዪልዛል ኡገቤ መሔጀዞ ዪጡኛል።
ዪሌም ሐልሊ ዚዲጅነሰአ ሐሊዞ ኡጋ ናኝላዛና ሔላዞው ሞረድ ጦኛም ኢንተማ ሙንኩትቤ አስጣ ሞኛ ኒፈርካናው ጢት ኑቅጣ ኑርዲለኹ፦
፥፦ ሜገልታኝ አሳሲያ ሔላዞ ሑኩማ ዋ ኡመትዞ ዚዳይ ዚመትካሐልቲ ኑቅጠዞቤ መዋራ ተቅዲምዞ ተ።
፥፦ ዪ ቤሔሩም ሚርዋቅቤ መስበት ዪነብሪባሐል
፥፦ ኢስበልበላት ጌይ መትላመድቲ ኡጋዋ ቻላችቤ ሚሳልሌ ባነር፣ፖስተር፣ወርጊቢቲ፣ኡጋ ጊደገድ ቤረቆትቤ፣ቲሸርቲ(ኢራዛች)፣ ኢስበልበላት ቼኸሎታችቤ ሸክሊዞ መትናፋኧ መቴወቅቲሌ የከፋሐል።
፥፦ ዳይ ሐዋዝ ደውዋርቤ(ሶሻል ሚዲያ)፣ሚዲያችቤ፣ሙነዘማች ኢሽሻችቤ መትናፈቤ ሜገልዞ ሐጪር ወቅቲቤ ሑስኒዞ ሎጎ ዪኹንኩት ያኘሐል።
ዪሌም ኩቱቤው መጣለልሌ “አስመአዲን በሪ” አስጣዚኘ መኽና ዛልባነት ዚኪሕሊ ኩሽኩሽቲ መቴገል ዛልበ ዚኻነሰአ ሀረሪ ሑስኒ አዳ ቁራስዋ ዘያርነት ኢዳራ ዪ አስጣው መስበትቤ ሱልጠዋ መስኡሊያ ዛልባ ቢሮ መኽነዞቤ ኢዳረዞ ዪ ሺርቲቤ ደፍ ደፍ ባይቲ ዛልባነት ኪለትሒሳሰብኹ ቀለም መዲዬው ዪቤዞኽ አደርቃኽ።